یادداشت علی شیرودی، مسئول روابط عمومی مرکز دانش پژوهان و تشکل های شاهد و ایثارگر به مناسبت عید فطر

عید فطر روز اول ماه شوال، پایان روزه‌گرفتن واجب در رمضان و از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است. در روایات این روز برای کسانی که روزه آنها در ماه رمضان پذیرفته شده، روز عید و پاداش معرفی شده است. در این روز، روزه گرفتن حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.آداب و احکام خاصی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ ازجمله خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل، زیارت امام حسین(ع)، احیا و گفتن تکبیرات خاص از جمله اعمال مستحب این اعمال است. این روز در بیشتر کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند.عید فطر در کشورهای اسلامی تعطیل رسمی است.

معنای فطر

کلمه «فِطر» به معنای روزه نبودن است^[۱]که از ریشه فَطر به معنای شکافتن، ابتدا و اختراع گرفته شده است^[۲] و نیز گفته شده «تَفَطَّرَتْ» و «انْفَطَرتْ» به یک معنا است و «افطار» و «عید فطر» نیز از همین ریشه است؛ زیرا روزه‌دار دهانش را در وقت مغرب و روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.^[۳]

زمان عید فطر

عید فطر اولین روز ماه شوال است که با رؤیت هلال ماه شوال در پایان روز ۲۹ ماه رمضان و یا گذشت ۳۰ روز از اول ماه رمضان، ثابت می‌شود.بر اساس برخی روایات، ماه رمضان، پیوسته ۳۰ روز است و هیچ‌گاه کمتر از آن نمی‌شود.^[۴] گروهی از فقیهان نیز بدان قائل بودند.^[۵] اما در مقابل، بعضی روایات بیان می‌کند که ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها در نوسان است و می‌تواند ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد.^[۶] بیشتر فقها قائل به این دیدگاه‌اند.^[۷]

اهمیت

در روایات روز عید فطر روزه جایزه‌های خدا،^[۸] روز پاداش نیکوکاران^[۹] آمرزش گناهان^[۱۰] معرفی شده است. از امام علی(ع) نقل شده عبد فطر عیدی کسی است که خداوند، روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.^[۱۱]
امام رضا(ع) فرمود: «روز فطر، از آن جهت عید قرار داده شده است که مسلمانان، اجتماعی داشته باشند که در آن روز گرد هم آیند و برای خدا بیرون آیند و او را بر نعمت‌هایی که به آنان داده شده است، بستایند و روز عید، روز تجمع، روز خوردن روزه، روز زکات، روز شوق و روز نیایش است؛ و برای آن که اولین روز از سال است که خوردن و آشامیدن در آن حلال است؛ چرا که ماه رمضان، اولین ماه سال نزد اهل حق (شیعیان اثنی عشری) است. پس خداوند، دوست داشت که در چنین روزی، همایشی داشته باشند تا خدا را حمد و ستایش کنند و در این روز، تکبیر در نماز، از آن روی بیش از روزهای دیگر قرار داده شده که تکبیر، بزرگداشت خداوند و ستایش و ثنای او بر نعمت هدایت است، آن گونه که خداوند فرموده است: «تا خداوند را بر این که هدایتتان کرد، بزرگ بدارید و باشد که شکر گزارید». و در آن روز، دوازده تکبیر قرار داده شده است؛ چون در هر دو رکعت، دوازده تکبیر است هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم قرار داده شده و آن دو، یکسان نشده‌اند؛ چرا که مستحب است نماز واجب، با هفت تکبیر آغاز شود. از این رو در این جا با هفت تکبیر آغاز شده است. و در رکعت دوم، پنج تکبیر است؛ چرا که تکبیره الاحرام نمازها در شبانه روز، پنج تکبیر است، و برای این که تکبیرها در هر دو رکعت، فرد فرد باشند.»^[۱۲]

احکام و آداب

شب عید

• خواندن دعا و نماز و قرائت قرآن؛ حضرت علی(ع) می‌فرماید: اگر بتوانی شب عید فطر و شب عید قربان و… را مراقبت کنی، چنان کن و در این شب‌ها دعا و نماز و قرآن، بسیار بخوان.^[۱۳]
• در شب اول ماه شوال، خواندن دعای استهلال، هنگام دیدن هلال ماه مستحب است.^[۱۴]
• زیارت امام حسین (ع) در این شب مستحب است.^[۱۵]
• غسل کردن در شب عید مستحب است. روایت شده که قبل از غروب شب عید فطر غسل شود، آن‌گاه که می‌داند آن شب، شب عید است. نیز روایت شده که اواخر شب عید، غسل شود.^[۱۶]
• بنابر قول مشهور متأخران، زمان وجوب زکات فطره آغاز شرعی شب عید فطر است. برخی زمان آن را طلوع فجر روز عید دانسته‌اند.^[۱۷] براساس برخی روایات منظور از «تزکی» در آیه «‌قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ»^[۱۸] دادن زکات فطره است.^[۱۹]

• نماز؛ امام صادق(ع) به نقل از حضرت علی(ع) فرمود: هر کس در شب عید فطر، دو رکعت نماز بخواند، که در رکعت اول حمد یک بار و هزار بار سوره «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم، حمد و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند، از خدای متعال چیزی درخواست نمی‌کند، مگر آنکه خداوند به او عطا می‌کند.[۲۰]
• تکبیر بعد از نمازها؛ تکبیر، آن است که بگوید: «الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، و لله الحمد علی ما هدانا، و له الشکر علی ما اولانا.[۲۱] مفسران گفته‌اند که مقصود از «و لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ» در «وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُ‌ونَ»[۲۲] تکبیرهایی است که در شب عید فطر وارد شده است.[۲۳]
• احیاء (شب زنده‌داری)؛ امام کاظم(ع) می‌فرماید: علی بن ابی طالب(ع) فرمود: این، مرا شادمان می‌سازد که هر شخص در طول سال، خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.[۲۴] امام باقر(ع) فرمود: پدرم علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود:‌ ای پسرم این شب کمتر از شب قدر نیست.[۲۵]

روز عید

• از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز وقت آن طلوع فجر است؛ ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، اختلاف است.[۲۶]
• گزاردن نماز عید در عصر غیبت مستحب است؛ ولی در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب می‌باشد.[۲۷] براساس برخی روایات منظور از «فَصَلَّیٰ» در آیه «وَ ذَکرَ‌ اسْمَ رَ‌بِّهِ فَصَلَّیٰ»[۲۸] خواندن نماز عید است.[۲۹]
• مستحب است قبل از نماز عید خوراکی‌ای، بویژه خرما بخورند.^[۳۰]
• گفتن تکبیرات، به گونه‌ای که وارد شده پس از نماز صبح و نماز عید بنابر قول مشهور مستحب است.^[۳۱] خواندن دعای ندبه نیز مستحب است.^[۳۲] و توسعه دادن بر خانواده در خوردنی و غیر آن.^[۳۳]
• روزه گرفتن در روز عید فطر حرام^[۳۴]
• مسافرت کردن در روز عید پس از طلوع خورشید و پیش از گزاردن نماز عید در فرض وجوب آن، حرام و در غیر این صورت، مکروه است.^[۳۵]

تعطیلات عید فطر

عید فطر از اصلی‌ترین عیدهای مسلمانان در کشورهای مختلف عربی و غیر عربی است که با تعطیلات مراکز دولتی، بانک‌ها و مدارس از ۲ تا ۱۲ روز همراه است.

در ایران ادارات دولتی به مناسبت عید فطر، یک روز تعطیل بود؛ از سال ۱۳۹۰ شمسی به دو روز افزایش یافت.^[۳۷]

منابع

• قرآن کریم.
• ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
• ابوالصلاح الحلبی، تقی الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، محقق رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امیرالمومنین(ع)، ۱۴۰۳ق.
• آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح عروه الوثقی، تهران، بی نا، ۱۳۱۰ق.
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
• سید ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال باعمال الحسنه، محقق جواد قیومی اصفهانی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۶ش.
• نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
• صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، مصحح علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.
• طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، بی‌تا.
• طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، موسسه اعلمی، ۱۴۱۸ق.
• فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعه الثالثه، ۱۴۲۵ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
• مفید، محمد بن محمد، مسارالشیعه، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
• نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاءالثراث العربی، ۱۴۰۴ق.
• نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق.
• یزدی، سید کاظم، العروه الوثقی فیما تعم به البلوی(محشی)، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
• «کدخدایی: افزایش تعطیلات عید فطر مغایرتی با شرع و قانون اساسی ندارد»، سایت اطلاع رسانی شواری نگهبان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۰، تاریخ بازدید: ۳۱ خرداد ۱۳۹۶.